Lắng nghe những lời phê bình tích cực bằng thái độ bình tĩnh và trọng thị sẽ giúp bạn tiến bộ hơn. Ảnh: tVN.

Bước đầu tiên trong việc đối mặt với sự phê bình là phải hiểu rõ về nó. Vậy phê bình là gì? Phê bình, về cơ bản đó là một thông điệp cho thấy rằng: “Đang có vấn đề (hãy giải quyết đi)”.

Như người ta vẫn thường nói “thuốc đắng giã tật”, phê bình không chỉ là một cái gì đó quá tiêu cực, nó mang một chức năng quan trọng trong việc đề xuất vấn đề và đòi hỏi cách giải quyết vấn đề. Đặc biệt, trong những mối quan hệ mà chúng ta muốn bảo vệ và duy trì lâu dài, phê bình đóng vai trò cực kỳ quan trọng.

Bởi trong cuộc sống không có mối quan hệ nào mà không xuất hiện vấn đề dù to hay nhỏ, việc sử dụng chức năng tích cực của phê bình để biểu hiện và giải quyết vấn đề đúng cách sẽ duy trì được mối quan hệ một cách lành mạnh.

Phê bình được chia thành hai kiểu: một là phê bình như một liều thuốc có vị đắng nhưng là “phê bình mang tính xây dựng”, và thứ hai là “chỉ trích hung hăng” như một liều thuốc độc. Trước tiên, chúng ta hãy xem xét những lời phê bình mang tính xây dựng.

Phê bình mang tính xây dựng là kiểu phê bình trung thành với chức năng cơ bản, đó là nêu ra vấn đề và yêu cầu giải pháp. Vì vậy, cần phải trả lời được những câu hỏi sau:

Đầu tiên, vấn đề là gì?

Thứ hai, giải quyết vấn đề như thế nào?

Phê bình mang tính xây dựng phải có hai yếu tố rõ ràng: nêu vấn đề và giải quyết vấn đề. Tại đây, chúng ta có thể tự mình đề xuất giải pháp, hỏi đối phương hoặc cùng nhau suy nghĩ. Những lời phê bình mang tính xây dựng cho chúng ta cơ hội xác định và giải quyết các vấn đề mà chúng ta chưa từng nhận ra trước đây. Vì vậy, thái độ cơ bản để đáp lại những lời phê bình mang tính xây dựng một cách lành mạnh là coi đó như một “cơ hội để giải quyết vấn đề”.

Vậy còn những lời chỉ trích hung hăng thì sao? Mục đích của những lời chỉ trích hung hăng này nhằm hạ bệ đối phương hoặc xoay chuyển tình thế để có lợi cho mình hơn là giải quyết vấn đề. Vì vậy, chỉ trích chính là nêu ra một vấn đề không dựa trên sự thật, hoặc một phần sự việc có thể bị phóng đại, xuyên tạc như thể đó là tổng thể sự việc.

Cho dù họ biết rõ vấn đề là gì, chỉ trích dựa theo sự thật, nhưng nếu họ không biết bản thân mong muốn gì, thì sẽ chỉ tập trung công kích đối phương mà không giải quyết được vấn đề.

Những lời chỉ trích hung hăng nhằm thao túng đối phương bằng những lời lẽ lăng mạ, chỉ ra điểm yếu, công kích, đổ lỗi, chế giễu, mỉa mai và đe dọa. Bằng cách đi sâu vào những khoảng trống khiến người nghe hoảng loạn và lung lay, họ dần đi chệch khỏi trọng tâm là nêu ra và giải quyết vấn đề.

Trong những trường hợp này, cuộc trò chuyện sẽ trở thành một cuộc đấu tranh vì mục đích chiến đấu, và năng lượng sẽ bị lãng phí vào những việc không cần thiết mà không thu được lợi ích gì.

Khi nghe những lời chỉ trích gay gắt, mặc dù bản thân không hề dễ chịu chút nào, nhưng có những người lại công nhận rằng họ không thể bác bỏ nội dung bị chỉ trích vì dường như mọi điều bên trong đó đều đúng. Hoặc có những trường hợp họ cho rằng mình nên chấp nhận vì ý định chỉ trích không hề xấu.

Cái gọi là “bạo lực thông tin tổn thương” yêu cầu chúng ta “hãy làm tốt” hoặc “hãy tỉnh táo lại đi”, cho dù nó được đặt trên cơ sở sự thật đến mức nào đi nữa, thì cuối cùng vẫn là “bạo lực”.

Vì vậy, mặc dù bạn đưa ra chủ trương công kích dựa trên sự thật với mục đích tốt, nếu nó không đáp ứng được điều kiện về thái độ thì đó vẫn là một lời chỉ trích mang tính công kích hơn là một lời phê bình mang tính xây dựng.

Những chỉ trích như vậy, mặc dù có ý định tốt nhưng kết quả lại để lại cho đối phương những tổn thương, khiến việc hiểu được thông điệp quan trọng của việc phê bình là đề xuất vấn đề và giải quyết trở nên khó khăn đối với người nghe. Tuy nhiên, vẫn có cách giúp chúng ta phản ứng với những lời chỉ trích gay gắt khó chấp nhận mà không bị giao động.