Hội nghị Giơ-ne-vơ vềvấn đề Đông Dương bắt đầu vào ngày 8-5-1954,ămHộinghịGiơconsadole sapporo vs đúng lúc chiến thắng Điện Biên Phủvang dội khắp thế giới. Đây là một hội nghị quốc tế lớn, do các nước lớn quyếtđịnh thành phần, thời gian, bước đi. Cho dù đoàn Việt Nam gặp rất nhiều khókhăn và thử thách song chiến thắng Điện Biên Phủ đã tạo ra những cơ sở và lợithế nhất định cho đấu tranh ngoại giao của ta tại Hội nghị Giơ-ne-vơ.

 Tại sao có Hội nghịquốc tế Giơ-ne-vơ ?

Hội nghị Giơ-ne-vơ không chỉ diễn ra giữa hai đối thủ trựctiếp là Việt Nam và Pháp mà có sự tham gia của các nước lớn. Tại sao như vậy?Ngày 12-11-1953, Thủ tướng Pháp J.Laniel tuyên bố: “Nếu một giải pháp danh dựxuất hiện trong khung cảnh địa phương hoặc trong khung cảnh quốc tế, nước Phápsẽ vui lòng chấp nhận một giải pháp ngoại giao cho cuộc xung đột”. Chủ tịch HồChí Minh khẳng định: “Nếu Chính phủ Pháp đã rút được bài học trong cuộc chiếntranh mấy năm nay, muốn đi đến đình chiến ở Việt Nam bằng cách thương lượng vàgiải quyết vấn đề Việt Nam theo lối hòa bình thì nhân dân và Chính phủ Việt NamDân chủ Cộng hòa sẵn sàng tiếp ý muốn đó… Cơ sở của việc đình chiến ở Việt Namlà Chính phủ Pháp thật thà tôn trọng nền độc lập thật sự của nước Việt Nam… Việcthương lượng đình chiến chủ yếu là một việc giữa Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộnghòa với Chính phủ Pháp”.

  Toàn cảnh Hội nghịGiơ-ne-vơ năm 1954 Ảnh: T.L

Với tuyên bố chính thức trên cùng phản ứng của hai bên, dưluận phương Tây cho rằng, không bao lâu nữa sẽ diễn ra hội nghị hai bên Pháp -Việt. Tuy nhiên, ngày 27-12-1953 theo Nghị quyết của Bộ Chính trị, Ban Bí thưTrung ương Đảng ta ra Thông tư trong đó nêu rõ: “Căn cứ vào so sánh lực lượnggiữa ta và địch lúc này, điều kiện thương lượng hòa bình chưa chín muồi”. Câu hỏiđặt ra là trong bối cảnh thế trận trên chiến trường đang hoàn toàn có lợi chocách mạng Việt Nam, ta tỏ thái độ thiện chí; Pháp thể hiện lập trường hướng tớigiải quyết ngoại giao, phản ứng theo chiều hướng có thể đàm phán, nhưng tại saoĐảng ta lại khẳng định: “Điều kiện thương lượng hòa bình chưa chín muồi? ”.

Để trả lời vấn đề này, cần hiểu rõ những tính toán, mục đíchcủa các nước lớn, trong đó có cả các nước đồng minh của ta. Ngay sau khi Hiệp ướcBàn Môn Điếm vừa được ký, tờ Nhân dân Nhật báo (Trung Quốc) đăng bài viết nhậnđịnh: “Không có cuộc xung đột quốc tế nào mà không thể giải quyết bằng thươnglượng”. Ngày 4-8-1953, Liên Xô gửi công hàm cho Anh, Pháp, Mỹ đề nghị cuộc họp4 nước lớn để giải quyết tình hình căng thẳng ở Viễn Đông. Từ khi Liên Xô cóban lãnh đạo mới, giữa Liên Xô và Trung Quốc hình thành một sự hợp tác chặt chẽvề chiến lược đối ngoại chung. Qua đây có thể thấy rõ, việc đề nghị họp tứ cường,cũng như việc triệu tập hội nghị quốc tế bàn về Viễn Đông đều có sự phối hợp giữaLiên Xô và Trung Quốc. Việc tác động của các nước đồng minh để không có một đàmphán song phương giữa hai bên tham gia chiến tranh là Việt Nam và Pháp được cholà câu trả lời đối với nhận định của Đảng ta về việc chưa có thời cơ thương lượng.

Lợi thế và những thách thức

Về cơ bản, quy luật của đấu tranh ngoại giao luôn luôn phảidựa vào thực lực trong nước. Ngoài ý nghĩa trong nước và quốc tế, chiến thắngĐiện Biên Phủ đã mang lại lợi thế cho Việt Nam và tác động rất lớn đến Hội nghịGiơ-ne-vơ.

Thứ nhất, Việt Nam lần đầu tham dự một đấu trường quốc tế lớnvới tư thế của người chiến thắng cho dù chưa được các nước Anh, Pháp, Mỹ côngnhận về mặt ngoại giao. Điều đó tạo điều kiện cho Việt Nam thể hiện tiếng nóichính nghĩa của mình, qua đó nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Thứ hai, chiến thắng Điện Biên Phủ tác động mạnh mẽ đến tìnhhình nước Pháp, thúc đẩy phong trào chống chiến tranh, đưa lực lượng chủ hòa mạnhhẳn lên và chiếm đa số trong Quốc hội, góp phần lật đổ chính phủ chủ chiếnPle-ven Bi-đôn, một chính phủ mới được thiết lập, đẩy nhanh tiến độ đàm phán.

Thứ ba, chiến thắng Điện Biên Phủ góp phần ngăn chặn chínhsách phá hoại của Mỹ. Giai đoạn đầu, Mỹ luôn luôn tìm cách phá Hội nghịGiơ-ne-vơ, nhưng khi phái chủ hòa Pháp lên cầm quyền, Mỹ buộc phải phối hợp vớiAnh, Pháp tìm giải pháp có lợi nhất cho phương Tây, thể hiện ở lập trường 7 điểmngày 29-6- 1954 do Mỹ, Anh soạn thảo và có sự chấp nhận của Pháp.

Thứ tư và là quan trọng nhất, chiến thắng Điện Biên Phủ cótác động mang tính quyết định đánh bại dã tâm và chính sách xâm lược của thựcdân Pháp; buộc Pháp phải công nhận các quyền dân tộc cơ bản của Việt Nam, Lào,Campuchia; chấp nhận kết thúc chiến tranh, rút hết quân viễn chinh về nước đểnhân dân 3 nước tự quyết định vận mệnh dân tộc mình.

Tuy nhiên, Việt Nam tham gia Hội nghị Giơ-ne-vơ với nhiềukhó khăn, thách thức. Đây là hội nghị quốc tế do các nước lớn sắp đặt, quyết địnhkịch bản và kết cục; các nước đều lấy lợi ích quốc gia của mình để chỉ đạophương hướng hoạt động ngoại giao. Hội nghị Giơ-ne-vơ có hai kết quả bất lợi nhấtvà chưa đạt yêu cầu đề ra đối với Việt Nam là giới tuyến phân vùng và tổng tuyểncử.

Về thế vận chung, mặc dù tham dự hội nghị với tư cách là ngườichiến thắng, song Việt Nam ở vào thế không thuận. Hội nghị có 9 bên tham gia,phía Pháp có 6: Pháp, Anh, Mỹ và 3 chính phủ bù nhìn do Pháp bảo trợ ở ĐôngDương. Phía Việt Nam có Liên Xô và Trung Quốc nhưng 2 nước này cũng có những mụcđích, chiến lược riêng. Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tham gia đàm phán như mộtkhách mời chứ không phải tham gia một cách chủ động. Pháp lại dựa vào Mỹ để tạothế mạnh, sử dụng 3 chính quyền liên kết để cản trở. Pháp tránh nói chuyện vớiViệt Nam mà đối thoại chính và bàn bạc các vấn đề trọng yếu với Trung Quốc.Pháp còn dùng thủ đoạn: Mỹ sẽ phá hội nghị, Pháp sẽ tăng quân, hay việc Thủ tướngMendes France mới lên định thời gian đàm phán một tháng là phải xong, thực chấtlà gây áp lực về ngoại giao. Đây là lần đầu tiên chúng ta tham dự một hội nghịquốc tế, một vũ đài chính trị - ngoại giao rộng lớn. Trong giai đoạn này, lãnhthổ đất nước đang bị chia cắt, kinh tế còn rất khó khăn, phải dựa vào Liên Xôvà Trung Quốc; nền ngoại giao còn non trẻ, chưa có kinh nghiệm nhiều trong đàmphán… Tuy Việt Nam kết thúc chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi nhưng tương quanlực lượng giữa hai bên vẫn chênh lệch. Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6khóa II (tháng 7-1954) đánh giá, sau chiến thắng Điện Biên Phủ “lực lượng sosánh giữa ta và địch biến chuyển có lợi cho ta nhưng chưa phải biến chuyển cănbản…”. Trung Quốc cũng mong muốn giải quyết vấn đề Đông Dương bằng một giảipháp hòa bình theo hướng có lợi cho mình, nên đã “chấp nhận” để cách mạng của 3nước Việt Nam, Lào, Campuchia chịu sự thiệt thòi. Trung Quốc đồng ý tách vấn đềcủa 3 nước giải quyết riêng; nêu vấn đề quân Việt Nam sớm rút khỏi Lào vàCampuchia; không ủng hộ Việt Nam đưa ra yêu cầu vĩ tuyến 16 là giới tuyến quânsự tạm thời… Sự nhân nhượng này đã giúp Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng của mình đốivới các nước châu Á; đồng thời tiến tới bình thường hóa và phát triển quan hệ vớiphương Tây, trước hết là Anh, Pháp và Cộng hòa Liên bang Đức.

Bối cảnh lịch sử trong nước và quốc tế đã dẫn tới việc ký Hiệpđịnh Giơ-ne-vơ có những điểm chưa đạt được như mong muốn của dân tộc ta lúc đó.Tuy nhiên, việc ký Hiệp định Giơ-ne-vơ là một thắng lợi quan trọng của chúngta. Thành quả lớn nhất là giá trị pháp lý của nó bảo đảm cho sự thực hiện mụctiêu cao cả, thiêng liêng của dân tộc là thống nhất đất nước, non sông thu về mộtmối. Ngày nay, trong một thế giới đầy bất trắc, khó lường, nhiều vận hội songcũng nhiều thách thức, ranh giới mối quan hệ giữa bạn - thù, đồng mình - đối thủdường như bị xóa nhòa trước các lợi ích quốc gia dân tộc, những ý nghĩa và bàihọc lịch sử về độc lập, tự chủ trong thế trận ngoại giao tại Hội nghị Giơ-ne-vơnăm 1954 và sau này là Hội nghị Paris năm 1973 đối với nước ta vẫn còn nguyêngiá trị.

(Theo Tạp chí Cộng sản số 861, tháng 7-2014)