Xem phần trước >>

Học hết tiểu học ở trường Vinh, tôi trở về quê Phú Vang giúp đỡ ba má, ông bàlàm nông nghiệp. Các anh chị tôi dạy tôi cách trồng khoai, trồng sắn.

Hằng ngày,tôi và chị tôi lội xuống phá Tam Giang lấy cây rong về làm phân và phủ lên luốngkhoai, luống sắn, rồi gánh nước tưới cho khoai, sắn. Khoai, sắn quê tôi trồngtrên cát nên rất ngon, khoai ngọt, sắn bùi, nhiều bột. Anh chị em tôi sống vàlớn lên nhờ củ khoai, củ sắn là chính.

Bá má tôi yêu thương nhau hết mực và tất cả vì con cái, sống chan hòa, gắn bóvới bà con xóm giềng. Ba má tôi luôn dạy con cái phải biết thương yêu, kínhtrọng mọi người, biết ơn những người giúp đỡ gia đình lúc khó khăn.

Phó Tư lệnh - Tham mưu trưởng Quân giải phóng miền Nam Lê Đức Anh tại Bộ Tư lệnh miền - khu căn cứ Tà Thiết, năm 1966. Ảnh trong cuốn Hồi ký

Ba má tôi quanh năm làm lụng vất vả, bươn chải để nuôi 9 anh chị em tôi, gồm2 trai, 7 gái. Tôi là con thứ bảy...

Đến nay, sáu anh chị tôi đã qua đời, chỉ còn tôi và hai em gái Lê Thị Thể (hiệnđang sống ở Đà Nẵng) và Lê Thị Xoan (hiện sống ở Huế)...

Má tôi rất cần cù, quanh năm suốt tháng bận việc đồng áng, việc nội trợ giađình hầu như không lúc nào ngơi tay. Má tôi ít khi kêu ca, phàn nàn điều gì. Cólẽ cuộc sống khó khăn đã rèn luyện cho má tôi đức tính kiên nhẫn. Má thường dạychúng tôi phải biết kiên trì vượt lên khó khăn và luôn vui vẻ đón nhận khó khăn.Chính tinh nhẫn nhịn, chịu thương, chịu khó của má tôi và người dân quê tôi đãảnh hưởng rất nhiều đến tính cách của anh chị em tôi.

Ông bà nuôi coi ba má tôi như con đẻ và yêu quý chúng tôi như cháu ruột củamình...

Khi bố nuôi của ba tôi qua đời, đám tang được tổ chức rất lớn, người dân cảvùng đến đưa ông về nơi an nghỉ cuối cùng. Sau đó, mẹ nuôi của ba tôi cũng quađời. Ba má và anh chị em tôi sinh sống ở đây một thời gian, rồi gia đình trở vềxứ Truồi, làng Bàn Môn, huyện Phú Lộc phụng dưỡng ba má đẻ.

Các ông cậu bên ông bà ngoại rất quý ba má tôi nên tới thăm luôn và thườngngồi góp chuyện thân tình với xóm giềng. Các ông thích nói "chuyện nước" xưa vànay, về các danh nhân, những người có công với dân, với nước, rồi kể chuyện PhanĐình Phùng, chuyện Phan Bội Châu,.v.v..Tôi tò mò nên cũng chăm chú nghe. Nhữnglúc mọi nguoiwf chuyện trò, bàn luận, ba tôi thường chỉ im lặng. Ông Giảng - cậutôi - là người theo đạo Cơ Đốc. Có người hỏi ông tại sao theo đạo Cơ Đốc, ôngbảo:

- Tôi theo Chúa nhưng đâu có bỏ tổ tiên, ông bà, mà tôi cầu Chúa phù hộ choông bà, tổ tiên, vì Chúa là người nhân từ, ưa làm việc thiện, ghét điều ác..

Ông Giảng hay tranh luận với ông Lê Bá Di - cũng là câu tôi, ông Giảng nói:

- Dân ta nghèo là tại Tây. Tây đô hộ, bảo vua ta, chính phủ ta làm gì thìphải làm theo.

Thấy ông giải thích và lý luận như vậy, ba tôi vẫn ngồi im chẳng nói gì. Cònông Lê Bá Dị thì hay ca ngợi một người có tên Nguyễn Ái Quốc...

Hai ông cậu tranh luận nhau nhưng không gay gắt và không mâu thuẫn. Còn batôi thì chỉ ngồi nghe...

Năm 15 tuổi, tôi đi làm gia sư, dạy chữ Quốc ngữ cho một số con cháucủa người bà con trong làng, chủ yếu là ở Dưỡng Mong. Ngoài giờ đi làm gia sư,tôi còn đọc báo, đọc sách cho ba má, anh chị em trong gia đình và những ngườibạn của ba tôi đến chơi cùng nghe, vì ở nông thông, những người ít tuổi mà biếtchữ Quốc ngữ, biết tiếng Pháp không nhiều.

Tôi đọc các tờ báo lưu hành công khai lúc bấy giờ như Nhành Lúa, Lao Động,Thời báo, Dân,.. Nhà sách Hương Giang đã phát hành những cuốn sách như Vấn đề dâncày, Đông Dương với vấn đề phòng thủ, Giá trị lao động,...nhữngsách báo này được ông Lê Bá Dị đưa về cho ba má tôi...

Làm gia sự ở làng Dưỡng Mong một thời gian, tôi xin ba má đi làm gia sử ở Huế.Hồi đó Huế là kinh đô của nước An Nam. Huế rất buồn...

Ở thành Huế thời ấy, cảnh phu xe kéo xetay rất phổ biến và cách kiếm sống lao lực này đã hằn sâu trong trí nhớ tuổi thơcủa tôi, đến nỗi hễ nghĩ tới "Huế xư" là cảnh xe kéo lại hiện về. Chỉ làm gia sưở Huế một thời gian thôi, nhưng Huế đã để lại trong tôi một nỗi buồn trầm mặc.

Đến năm 1935, có những tài liệu nói về nước Nga Xôviết, mặc dù thực dân Phápcấm không cho lưu hành, nhưng ông Lê Bá Dị và những người bạn của ông vẫn đưacho tôi đọc. Về Nguyễn Ái Quốc thì chỉ nghe kể chứ không có tài liệu, báo cũngkhông có, vì bị kiểm soát rất chặt chẽ.

Thời gian này ba tôi thường ngồi trầm ngâm. Thỉnh thoảng ông có đọc thơ,những toàn thơ buồn, rồi ngâm Kiều...

Từ năm 1936 trở đi, tình hình chính trị - xã hội trong và ngoài nước có nhữngchuyển biến quan trọng.

...Tại Thừa Thiên - Huế quê tôi, dạo đó, tài liệu được truyền công khai.Tôi được biết ở Nghệ An, thành Vinh, sau những ngày Xôviết Nghệ - Tĩnh bị đàn áp,phong trào cách mạng cũng lên mạnh. Hội nghị Trung ương tháng 7-1936, quyết địnhthành lập Mặt trận Dân chủ Đông Dương đấu tranh chống phát xít, chống chiếntranh, đòi tự do, cơm áo, dân chủ, hòa bình. Trước tình hình đó, Tỉnh ủy ThừaThiên đã kịp thời phát động một phong trào đấu tranh rầm rộ khắp các địa phươngtheo tinh thần và Trung ương đã chỉ ra. Trong tôi lúc đó xuất hiện một khao khát,tuy còn mơ hồ, chưa rõ nét, nhưng nó đang lớn dần. Từ không khí của phong tràodân chủ, sự hiểu biết của tôi cũng được nâng lên rất rõ.

Tôi đọc các tin hoạt động của phong trào cộng sản quốc tế, Đảng Xã hội Pháp,sau đó là đọc các sách của Mác để tìm hiểu về các ván đề như giai cấp là gì, chủnghĩa tư bản,...bản dịch của Hải Triều, nhưng đọc nhiều lần vẫn chưa hiểu dotrình độ học vấn thấp... Từ việc đọc sáchbáo, tôi cũng hiểu thêm về Nguyễn Ái Quốc và Mặt trận Bình dân của nước Pháp.Những tài liêu này đã có ảnh hưởng mạnh tới phong trào cách mạng của nước ta.

Với riêng tôi, đã bắt đầu có nhận thức về chính trị - xã hội và cái niềm khaokhát làm một điều gì đó cùng với người dân lam lũ quê tôi đặng thay đổi cuộcsống lầm than, cơ cực. Có lần ông Lê Bá Dị bảo tôi:

- Cháu đã được đọc nhiều, cháu có hiểu biết, cháu hãy cố gắng làm việc tốt đểgiúp gia đình và giúp người dân quê ta.

- Dạ, cháu sẽ cố gắng - Tôi trả lời nhỏ nhẹ.

Bạn bè hàng xóm cùng trang lứa với tôi cũng có nhiều nhưng từ nhỏ tôi chơithân với anh Hoàng Văn Viễn, anh hơn tôi 3 tuổi, mọi người vẫn gọi anh là Viết.Vì thích đọc sách báo nên tôi hay đến nhà anh. (...) Mỗi lần đọc sách báo chomọi người nghe, những điều chưa biết hoặc chưa hiểu, tôi thường hỏi ông Di vàông đã giải đáp cho tôi hiểu rồi hướng dẫn tôi cách tuyên truyền bằng sách báo.

(...)Từ chỗ được giao việc đọc sách báo cho dân chúng nghe, tôi được giác ngộvà năm 17 tuổi tôi chính thức giam gia hoạt động cách mạng ở địa phương".

Tiêu đề do VietNamNet đặt lại

Xem thêm: Bức thư đặc biệt của Đại tướng Lê Đức Anh